РАСМИЙ СТАТИСТИКА ТЎҒРИСИДА  ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ ҚОНУНИ

27-модда. Индивидуал маълумотлардан статистика мақсадларида фойдаланиш

Расмий статистикани тайёрловчилар тасарруфидаги мавжуд индивидуал маълумотлардан фақат статистика мақсадларида, жамланма статистика маълумотларини шакллантириш учун фойдаланилади.

Давлат органлари, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари ва бошқа ташкилотлар, шу жумладан халқаро ташкилотлар томонидан индивидуал маълумотлардан тергов, назорат қилиш, суд муҳокамаси, маъмурий қарорлар қабул қилиш мақсадида ёки жисмоний ва юридик шахсларга ёки уй хўжаликларига тааллуқли бошқа мақсадларда фойдаланилиши мумкин эмас.

Ҳар қандай давлатнинг тарихи – бу, биринчи навбатда, унда яшайдиган халқнинг тарихи, аҳолисининг сони ва таркиби, унинг иқтисодий ва ижтимоий тавсифларида ўз ифодасини топади. Аҳоли сони бўйича аниқ ва яхлит маълумотлар аҳолини рўйхатга олиш асосида олинади.

Аҳолини рўйхатга олиш якунларига қараб ўтмиш ва ҳозирги давр ҳақида фикр ва мулоҳазалар юритиш ҳамда келажакни прогноз қилиш мумкин бўлади.

Қатор ҳолатларда аҳолини рўйхатга олиш – аҳолининг ёши, жинси, миллий таркиби, маълумот даражаси, никоҳ ҳолати, бандлиги ва бошқа тавсифлари ҳақида маълумотлар олишнинг ягона манбаи бўлиб хизмат қилади.

Аҳолини рўйхатга олиш – бу мамлакат аҳолисининг муайян вақтдаги “фотосурати”ни олиш имконини берувчи умумдавлат миқёсидаги кенг кўламли тадбир бўлиб, аҳоли тўғрисидаги ишончли ахборот манбаи ҳисобланади.

Тадбиркорлик жамиятда ижтимоий ва иқтисодий соҳалардаги мавжуд муаммоларни ҳал қилишда ва жамиятнинг ижтимоий-иқтисодий тараққиётида катта рол о'йнайди. У ишлаб чиқариш, иш бажариш, хизмат ко'рсатиш соҳаларида янги иш о'ринлари яратиб, аҳолини иш билан та'минлаш ва ишсизликни камайтиришда муҳим аҳамият касб этади. Ривожланган мамлакатларда ҳам, О'збекистонда ҳам ҳар йили яратилаётган янги иш о'ринларининг ярмидан ортиг'и кичик ва хусусий тадбиркорликка то'г'ри келади. Демак, тадбиркорлик аҳолининг иш билан бандлиги, меҳнат ва иқтисодий фаоллигининг о'сиши ва бунинг натижасида унинг даромадларининг ошишига катта ҳисса қо'шади. Бу жараённинг икки оқибатини э'тиборга олиш лозим: бир томондан, аҳолининг моддий ва ма'навий эҳтиёжларининг о'сиши, кенгайиши бо'лса, иккинчи томондан, уларни то'лароқ қондириш имкониятларининг яратилишидир. Бу пировард натижада аҳоли ҳаётини яхшилаш, турмуш даражасини ко'тариш, фаровонлигини оширишни та'минлайди. Тадбиркорликнинг ривожланиши билан унинг мазкур соҳадаги роли ортиб боради.

Тадбиркорларнинг ма'лум қисми оёққа туриб, янада ривожланиши оқибатида улар мулкдорларга айланадилар. Бу эса жамиятда янгича фикрлайдиган, ҳаракат қиладиган янги авлод-тадбиркорлар, мулкдорлар табақасининг шаклланишига олиб келади. Бундай шахслар давлатнинг ижтимоий таянчи ва иқтисодий тараққиёт манбайи ҳисобланади.Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2022- йил 28-сентябрдаги 539-сон қарори билан Корхоналар ва ташкилотларнинг ягона давлат регистрини юритиш ва унинг асосида давлат хизматини кўрсатиш соҳасида бир қатор янгиликлар жорий этилди.

Мазкур жараён уч босқичда амалга оширилади. Биринчиси, тайёргарлик босқичи бўлиб, уч йилга яқин вақт давом этади. Иккинчиси, асосий босқич бўлиб, бунда бевосита аҳолини рўйхатга олиш амалга оширилади, яъни аҳоли тўғрисидаги маълумотлар йиғилади, назорат текшируви ўтказилади ва аҳолини рўйхатга олиш материаллари топширилади. Бу тахминан икки ой муддатни ташкил этади. Сўнгги босқич қарийб уч йил давом этиб, олинган маълумотлар кодлаштириш ёрдамида таҳлил қилиниб, натижалар эълон қилинади.

Рўйхатга олиш жараёнида тўпланадиган статистик маълумотлар ягона электрон ахборотлар тизимига киритилади. Яъни бундан бу ёғига қоғозбозликдан воз кечиб, замонавий технологияларни жорий этишга эътибор қаратилади.

Рўйхатга олувчиларни танлаш ҳам энг муҳим масалалардан бири ҳисобланади. Чунки маълумотларнинг тўғрилигига бевосита айни улар масъул бўлади ва шакллантирилган маълумотлар реал бўлиши шарт. Бу жараёнга жалб этиладиган ходимлар ҳар хил ёшда ва касбда бўлиши, биринчи навбатда, Давлат статистика қўмитаси ва унинг вилоят, шаҳар ва туман бўлимлари ходимлари, статистика йўналишида таҳсил олаётган талабалар, магистрлар, шунингдек, таянч докторантлар бўлиши мумкин.

Ёши ва касбидан қатъи назар, аҳолини рўйхатга олучилар учун қисқа муддатли ўқув курслари ташкил этилади ва зарурат туғилса, уларга қўшимча маслаҳатлар берилади. Аҳолини рўйхатга олиш тадбирларини ўтказиш билан боғлиқ харажатлар амалдаги ҳужжатларга, шунингдек, Вазирлар Маҳкамасининг қарорларига мувофиқ белгиланади. Жараённи давлат бюджети маблағлари ва қонун билан тақиқланмаган бошқа маблағлар ҳисобига молиялаштириш кўзда тутилган.

Амалдаги меъёрий ҳужжатларга биноан, якуний маълумотларни уч тилда эълон қилиниши кўзда тутилган. Чора-тадбирлар дастурида аҳолини рўйхатга олиш натижаларини расмий чоп этиш, тарқатиш, ахборот билан таъминлаш ва эълон қилиш, аҳолини рўйхатга олишнинг дастлабки ва якуний маълумотларини Яъни маълумотлар билан танишишнинг охирги чегара муддати белгиланган. Бироқ агарда тезкор фаолият юритилса, ушбу муддатдан олдин ҳам эълон қилиш имконияти мавжуд.

KONSTITUTSIYA-ADOLATNING BOSH MEZONI

Bosh qonunimiz - O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining qabul qilinishi muhim siyosiy, huquqiy xujjat sifatida jahonda yangi, suveren, istiqboli porloq davlat dunyoga kelganining o'ziga xos shahodatnomasi bo'ldi.

Konstitutsiya mustaqil xuquqiy davlatning asosiy belgisi hisoblanadi. Unda jamiyatning ijtimoiy-siyosiy hususiyati, taraqqiyotning bosh mezonlari, mamlakat ichki va tashqi siyosatining asosiy yo'nalishlari o'z ifodasini topgan bo'ladi.

O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1990 yil 20 iyunda bo'lgan ikkinchi sessiyasida Mustaqillik deklaratsiyasi qabul qilindi.

1991 – yil 31 – avgustda O'zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi asoslari to'g'risida Qonun qabul qilindi. Ushbu qonun 17 moddadan iborat edi.

Bu hujjatda O'zbekistonning mustaqil davlat sifatida qo'ygan ilk qadamlarining huquqiy asosi yaratildi. Mazkur qonunning yutug'laridan biri birinchi marta O'zbekiston Respublikasi fuqoroligi joriy etildi.

Ushbu qonunda O'zbekiston Respublikasining barcha fuqarolari millatidan qat'iy nazar bir hil fuqarolik huquqlariga egaligi hamda ularning Respublika Konstitutsiyasi va Qonunlari himoyasida bo'lishi qayd etildi.

O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 12-chaqiriq,11-sessiyasida (1992 yil,
8-dekabrь) xuquqiy va ahamiyatga molik xujjat - Mustaqillik Konstitutsiyasi qabul qilindi.

U iqtisodiyotda, ijtimoiy-siyosiy munosabatlar va ma'naviy xayotda chuqur islohatlar o'tkazish uchun puxta xududiy poydevor yaratdi.

Mustaqil O'zbekiston Konstitutsiya inson huquqlari sohasidagi barcha muhim qoidalarni: insonning yashash, erkinlik va shahsiy daxlsizlik huquqi, mulkdor bo'lish huquqi va boshqa shu kabi huquqlarni o'z ichiga olgandir.

O'zbekiston Konstitutsiyasi tarixda sinalgan umuminsoniy, umumbashariy qadriyatlarni o'zida mujassam etgan hamda rivojlangan davlatlarning tarixiy tajribasiga tayangan holda yaratilgan.

O'zbekiston Konstitutsiyasi jahondagi yirik siyosatshunoslar-ekspertlar tomonidan xalqaro me'yorlarga to'la javob beradigan mukammal hujjat sifatida tan olingan.

Xalq manfaatlarini kafolatlovchi Bosh Qomusimiz boshqa yangi mustaqil davlatlar konstitutsiyalaridan tubdan farq qilib, o'tish davrigagina mo'ljallanmasdan, balki davlat va jamiyat faoliyatining barcha yo'nalishlarini belgilab beruvchi dasuriy hujjat sifatida ham yuksak e'tiborga sazovardir.

Konstitutsiyamizda xalqimizning huquqiy demokratik davlat adolatli fuqarolik jamiyati, erkin va farovon hayot qurishdek orzu-havasi o'zining to'la ifodasini topgan. Unda hayotimizning garovi bo'lmish tinchlik, osoyishtalik, totuv hayotning asoslari belgilab berilgan.

Konstitutsiyamizda eng oliy qadriyat sifatida asosiy e'tibor davlat va ijtimoiy tuzumga emas, balki inson manfaatlariga qaratilgan. Uning 13 moddasida O'zbekiston Respublikasida demokratiya umuminsoniy printsiplarga asoslanadi, ularga ko'ra inson, uning hayoti, erkinligi, sha'ni, qadr-qimmati va boshqa daxlsiz huquqlari oliy qadriyat hisoblanadi, deb belgilab qo'yilgan.

Asosiy qonunda inson va fuqarolarning huquq va erkinliklari mazmunini bevosita ochib beruvchi 34 ta modda mavjud. Uning muqaddimasidan tortib, yakunlovchi qoidalariga qadar inson to'g'risida, uning farovonligi to'g'risida g'amxo'rlik g'oyalari singdirilgan. Har qanday davlat organining, har qanday mansabdor shaxsning faoliyati inson manfaatlariga bo'ysundiriladi.

Mustaqillik yillarida davlatimizning Konstitutsiyasi  jamiyatimizning asosiy xuquqiy poydevori hisoblanadi. Eng muhimi Konstitutsiya tufayli O'zbekiston Respublikasi yangi demokratik davlat sifatida dunyo siyosiy xaritasidan munosib o'rin egalladi.